Bấy lâu nay, người ta vẫn quen dùng quả bồ kết để gội đầu, gai để diệt trừ tà ma mà ít biết rằng loài cây này còn ẩn giấu rất nhiều tác dụng kì diệu: chữa ho, chữa lỵ, thông đại tiện, đẩy lùi mụn nhọt,..
Cây bồ kết là gì?
Tên khoa học/Tên khác
Cây bồ kết có tên khoa học là Gleditschia australis Hemsl, thuộc họ Vang Caesalpiniaceae. Có thể kể đến một loạt cái tên thông dụng của loài cây này như: chưa nha tạo giác, tạo giáp, tạo giác. Riêng tại Campuchia loài cây này lại được biết đến với một cái tên khá đặc biệt: man khét.
Các bộ phận của cây được sử dụng để làm thuốc chữa bệnh bao gồm: quả, hạt và phần gai nhọn cứng.
Mô tả cây
Chiều cao của cây bồ kết ước chừng 6 đến 8m. Điểm đặc biệt của loài cây này chính là những túp gai có phân nhánh, dài từ 10 – 5cm. Lá bồ kết là lá kép lông chim, cứ 6 đến 8 đôi lá chép lại ở trên 1 cuống chung. Phần cuống có lông và rãnh dọc. Hoa của cây có màu trắng tinh khiết, khác gốc, tạo thành chùm hình bông. Quả giáp, ngắn dài tùy loại, dao động từ 1 đến 12mm, bao gồm từ 10 đến 12 hạt. Quả tuy dẹt nhưng lại nổi cộm ở hạt, hình thẳng hoặc hơi cong cong.
Mọc chủ yếu ở đâu?
Bồ kết là loài cây nổi tiếng ở xứ Bắc. Hầu hết xuyên suốt mọi tỉnh thành bạn đều có thể dễ dàng bắt gặp loài cây này. Nổi tiếng nhất chính là đảo Cát Bà (Hải Phòng) với số lượng cây bồ kết lên tới 40.000 cây, sản lượng hàng năm là 40 tấn.
Loài cây này còn phát triển rộng rãi tại các tỉnh miền Nam Trung Quốc.
Thành phần hóa học
Theo nghiên cứu từ các chuyên gia, khi chiết xuất bồ kết bạn sẽ thu được các chất sau: saponin, men peoxydaza, luteolin, saponaretin, vitexin, homoorientin, orientin,…
Thu hái chế biến
Tháng 10 đến tháng 11 được coi là mùa thu hoạch của trái bồ kết, bởi khi ấy trái đã già và chín, người dân sẽ hái về để phơi/sấy khô. Màu đen bóng là thành quả sau khi làm khô còn quả khi thu hái sẽ có màu xanh hơi vàng.
Riêng với bộ phận gai thì bạn có thể thu hái quanh năm. Tuy nhiên, theo kinh nghiệm dân gian thì thời điểm thu hái tốt nhất sẽ diễn ra vào khoảng tháng 9 đến tháng 3 năm sau. Sau khi thu hoạch, tranh thủ lúc gai còn tươi, người dân sẽ đem chúng đi thái lát mỏng và phơi (nếu trời năng to) hoặc sấy (nếu trời nồm ẩm).
Công dụng của cây bồ kết
Trong dân gian, từ xưa tới nay, người ta vẫn quen dùng nước bồ kết để giặt quần áo màu, giúp chúng không bị ố. Tất nhiên, không phải chất liệu vải nào cũng phù hợp với thứ “nước giặt” đặc biệt này, nó chỉ phù hợp với lụa và len.
Với giới khóa học, loại cây này là nguyên liệu quan trọng để điều chế nên saponin.
Trong Đông y, bồ kết nổi tiếng với các công dụng sau:
+ Quả: Phần quả này sẽ được loại bỏ hết hạt trước khi dùng. Nó có vị cay, mặn, tính ôn hơi có độc. Người ta thường sử dụng loại quả này để sát trùng, tiêu đờm, hỗ trợ quá trình tiêu hóa thức ăn, giúp mặt sáng, sinh tính, điều trị trung phong cấm khẩu phong tê.
+ Hạt: Có tính cay và ôn, không độc, có tác dụng tốt trong việc thông đại tiện, đẩy lùi mụn nhọt.
+ Gai: Vị cay và ôn, không độc, nổi tiếng với khả năng làm tiêu ung độc, xuống sữa.
Tại Bệnh viện, các y bác sĩ vẫn thường dùng vị thuốc này để chứa bí đại tiện và không trung tiện cho bệnh nhân sau khi mổ xong.
Cách dùng cây bồ kết
+ Bài thuốc chữa ho
Bạn cần chuẩn bị mỗi vị thuốc sau với trọng lượng 1g: bồ kết, quế chi, sinh khương và 4g táo đen, 2g cam thảo. Tất cả đem sắc chung với 600ml nước, đun đến khi chỉ còn 200ml nước thì nhấc ra, chia 3 lần uống trong ngày.
+ Bài thuốc chữa đau nhức răng
Phơi/sấy khô, sau đó tán nhỏ phần quả thành bột, đắp vào chân răng đến khi chảy dãi thì nhổ bỏ.
+ Bài thuốc chữa chứng chốc đầu, rụng tóc ở trẻ nhỏ
Rửa sạch vết chốc trên đầu trẻ, sau đó đốt quả bồ kết ra than rồi bôi lên đầu.
+ Bài thuốc chữa bệnh lỵ
Lấy hạt đi sao vàng, tán nhuyễn. Bột gạo nếp đem nấu với nước đến khi sền sệt như hồ, đổ bột bồ kết vào viên thành hạt như hạt ngô. Liều dùng mỗi ngày là từ 10 đến 20 viên, dùng nước chè đặc để chiêu thuốc, nên uống buổi sáng. Nếu dùng buổi tối bệnh nhân rất dễ mất ngủ.
+ Bài thuốc chữa chứng sưng vú ở phụ nữ
Hãy đem 400g gai bồ kết đi thiêu tồn tính, tán bột, tiếp đến, trộn chung với 4g bột bang phấn. Mỗi ngày chỉ cần uống 4g bột này cơn đau sẽ thuyên giảm.
+ Bài thuốc chữa bí đại tiện
Đây là phương pháp hay được sử dụng trong bệnh viện. Y tá sẽ sử dụng ¼ quả bồ kết, đem đi nướng vàng đến khi có mùi thơm, bỏ hạt, tán thành bột. Sau đó, y tá sẽ lấy canulơ, đầu bôi dầu chấm vào loại bột trên, tiếp đên cho sâu vào hậu môn chừng 3 đến 4 cm. Chỉ cần thực hiện 3 đến 4 lần, sau 5 phút bệnh nhân tự khắc đi vệ sinh được.
+ Bài thuốc chữa ác sang tiêu ung độc, xuống sữa
Đem 5 – 10g gai bồ kết sắc chung với nước, uống đều đặn mỗi ngày.
Để có được hiệu quả sử dụng bồ kết tốt nhất, bạn nên tham khảo ý kiến của bác sĩ, thầy thuốc trước khi dùng.