Khởi tử là loại cây không phải ai cũng biết vì nó chủ yếu được nhập ngoại, thời gian gần đây mới được gieo trồng tại Việt nam. Vị thuốc này rất tốt trong việc bồi bổ cơ thể, đặc biệt là giữ gìn nhan sắc cho phái nữ.
Cây khởi tử là gì?
Tên khoa học/ tên khác
Khởi tử là loài cây có khá nhiều tên gọi, có thể kể đến một số cái tên nổi bật như: khởi, kỳ tử, địa cót tử, câu kỳ tử. Tên khoa học của loài cây này là Lycium sinense Mill, thuộc họ Cad Solanaceae.
Bộ phận được dùng làm thuốc chính là phần quả của cây. Ngoài ra, lá và rễ cũng được một số vùng sử dụng để làm thuốc.
Mô tả cây
Khởi tử là loài cây khá nhỏ bé, chiều cao chỉ rơi vào khoảng 0,5 đến 1,5m, cành nhỏ. Điểm đặc biệt của loài cây này chính là phần gai ngắn (khoảng 5cm) mọc ở kẽ lá. Lá cây mọc so le, một số mọc vòng tại một điểm. Lá cây có hình mác, đầu và đuôi hơi nhọn, hẹp, phần mép nguyên. Hoa của cây mọc đơn độc ở kẽ lá hoặc mọc tụm lại, màu tím đỏ. Quả mọng hình trứng, khi chín ngả sang màu đỏ sẫm hoặc vàng đỏ. Hạt của cây khá nhiều, dẹt và dài.
Khởi tử kết hoa vào khoảng tháng 6 đến tháng 9, từ tháng 7 đến tháng 10 thì cây bắt đầu kết trái.
Mọc chủ yếu ở đâu?
Trước đây, khi tác dụng của khởi tử chưa được biết đến rộng rãi thì người làm thuốc thường phải nhập từ nước ngoài về. Loài cây này mọc khá dày ở các tỉnh giáp danh Việt Nam như Quảng Đông, Quảng Tây, Vân Nam (Trung Quốc). Ngoài ra Nhật Bản và Triều Tiên cũng là nơi khởi tử mọc nhiều. Hiện nay, tại Việt Nam, người ta bắt đầu trồng loài cây này để làm thuốc.
Khởi tử thường được nhân giống bằng hạt hoặc thông qua phương pháp dâm cành. Thời gian gieo hạt tốt nhất là vào mùa hạ. Khi gieo, cần lưu ý tưới nước cho đất đủ ẩm, tầm 7 đến 8 ngày hạt sẽ bắt đầu nảy mầm. Sau khoảng 3 năm cây sẽ bắt đầu cho thu hoạch.
Thành phần hóa học
Xét về thành phần hóa học của quả khởi tử, hiện nay có 2 nghiên cứu chính chỉ ra vấn đề này:
Thứ nhất, theo nghiên cứu của tác giả Từ Quốc Vân và Triệu Thủ Huấn thì trong 100g quả sẽ chứa 3,96mg caroten, 1,7mg axit nicotinic, 150mg canxi, 3,4mg sắt, 0,23mg amon sunfat, 6,7mg P, 3mg vitamin C.
Thứ hai, theo nghiên cứu của tác giả Ibraghinmov, trong loại quả này có các hợp chất sau: lyxin, cholin, betain 2,2% chất béo; 4,6% protein, axit xyanhydric và atropin (chưa chắc chắn)
Với vỏ cây, có thể kể đến các thành phần chủ chốt sau: 0,08% ancalioit, 1,7% saponin.
Thu hái chế biến
Tuy nhỏ bé nhưng khởi tử lại có thời gian thu hoạch khá dài, kéo dài từ 20 đến 30 năm. Thời gian thu hoạch tốt nhất là khi trồng cây được khoảng 10 năm. Thời gian thu hoạch quả kéo dài xuyên suốt cả 2 mùa hạ và thu.
Loài cây này cho thu hoạch khá tốt. Tại Trung Quốc 1 hecta đất có thể thu hái được 1.500kg quả. Nếu cây trồng được khoảng 3 năm thì năng suất thu được là 500 đến 800kg/ha.
Theo kinh nghiệm của người dân, thời điểm hái quả tốt nhất là vào sáng sớm và chiều tối vì nhiệt độ lúc đó tương đối mát mẻ. Nếu hái quả vào trưa nóng chất lượng quả sẽ bị kém chất.
Sau khi hái về, quả sẽ được trải đều, phơi ở nơi râm mát cho tới khi phần da ngoài bắt đầu nhăn lại. Lúc này, người dân sẽ chuyển quả ra nơi có ánh nắng phơi đến khi thật khô. Nếu sấy thì nhiệt độ lò sấy tốt nhất là 30 đến 45 độ C.
Với phần rễ, người dân sẽ đào rễ vào mùa xuân và mùa thu. Sau khi đào lên, đem rửa sạch đất cát, cắt thành đoạn nhỏ từ 6 đến 10cm, dùng rao rạch đến phần gỗ rồi mang đi đồ cho vỏ rời ra khỏi lõi. Phần vỏ sẽ được bóc ra và phơi hoặc sấy khô. Vỏ cây hay được biết đến với tên gọi địa cốt bì.
Riêng phần lá cây thì có thể thu hái quanh năm.
Công dụng của cây khởi tử
Quả khởi tử có vị ngọt, tính bình, hiệu quả cao trong việc hỗ trợ điều trị căn bệnh đái đường, ho lao, viêm phổi, gầy yếu, suy nhược, nhuận phế táo, mạnh gân cốt, di mộng tinh,..
Địa cốt bì (vỏ cây) có vị ngọt, tính hàn, có tác dụng lương huyết tả hỏa, thanh phế huyệt, trừ cốt chưng. Đây là vị thuốc hữu hiệu để chữa ho ra máu, phiền nhiệt tiêu khát, lao nhiệt ra mồ hôi, nhức xương. Tuy nhiên, bệnh nhận tỳ vị hư hàn thì không được sử dụng vị thuốc này.
Cách dùng cây khởi tử
+ Thuốc bổ toàn thân
Bạn cần chuẩn bị 600g khởi từ, đem đi giã nhỏ rồi bỏ vào 2 lít rượu (35 đến 40 độ). Thời gian ngâm tối thiểu là 2 tuần. Chỉ cần lọc lấy rượu uống từ 1 – 2 cốc mỗi ngày sức khỏe sẽ được cải thiện.
+ Thuốc chữa di tinh
Bạn lấy 6g khởi tử, sinh khương, nhục thong dong mỗi vị 2g đem sắc chung với 600ml nước, đun đến khi còn 200ml thì nhấc ra uống. Thuốc cần uống hết trong ngày, chia 3 lần uống.
+ Thuốc chữa ho, sốt
Ngặt lá khởi tử, rửa sạch, nấu với thịt thành canh, bổ sung vào thực đơn hàng ngày.
+ Bài thuốc trị thổ huyết
Đem 12g địa cốt bì đi sắc trong 200ml dùng trong ngày.
+ Bài thuốc chữa chứng tiểu tiện ra máu
Mỗi lần dùng 25 đến 30g địa cốt bì tươi, rửa sạch, giã nát lấy nước uống. Có thể thay thế bằng địa cốt bì khô.
+ Điều trị chứng bệnh âm hộ lở loét
Lấy địa cốt bì sao vàng, sắc lấy nước rửa âm hộ mỗi ngày.
+ Giảm cân
Bạn có thể sử dụng các món ăn có khởi tử để giảm cân, liều lượng từ 20 đến 50gram (5 – 6 quả). Kiên trì ăn trong 2 tháng bạn sẽ thấy hiệu quả rõ rệt. Ngoài ra, bạn có thể uống trà với loại quả này. Mỗi tuần chỉ cần pha 1 đến 2 lần 40gram khởi từ với 500ml nước sôi, hãm trong vòng 15 đến 20 phút, uống trong ngày là được.
+ Trà giảm mỡ máu, giúp làn da căng bóng, trẻ lâu
Hãm trà bằng 6g khởi tử, 4g cúc hoa, 3g lá dâu tằm, 3g quyết minh tử, uống hàng ngày.
+ Trị bệnh mắt đỏ
Bạn chỉ cần lấy quả khởi tử đi giã nát, nhỏ 3 đến 4 lần vào khóe mắt.
+ Trị nám da, da mặt kém mịn màng
Hãy lấy 10 cân khởi tử, 3 cân sinh địa đi tán bột, trộn chung với nhau, để trong hộp kín. Mỗi ngày lấy 1 muỗng bột trên uống vưới rượu nóng, ngày dùng 3 lần.
+ Trị chảy nước mắt do can hư
Đem 960g khởi tử bọc trong túi lụa, ngâm rượu, để tối thiểu trong vòng 21 ngày.
+ Trị can thận âm hư
Tất cả các vị thuốc cần chuẩn bị bao gồm: khởi tử 12g, cúc hoa 12g, thục địa 16g, sơn dược 8g, đơn bì 6g, phục linh 6g, đem đi tán bột, nặn thành viên. Mỗi lần uống 12g thuốc trên với nước muối nhạt, ngày 2 lần.
+ Trị chứng suy nhược vào mùa hè
Tán bột khởi tử, ngũ vị tử pha nước sôi dùng như trà.
+ Trị thận hư, hoa mắt
Đem khởi tử 1kg ngâm với rượu ngon rồi chia thành 4 phần: phần 1 sao với 40g thục tiêu, phần 2 sao với 40g tiểu hồi hương, phần 3 sao với 40g chi ma, phần 4 sao với câu kỷ không thôi. Sau đó, bạn lấy 40g thục địa, 40g bạch truật, 40g bạch phục linh đi tán bột, trộn với các vị thuốc trên, luyện thành viên tễ uống mỗi ngày.
+ Trị gan viêm mãn tĩnh, gan xơ do âm hư
Sắc uống bắc sa sâm, mạch môn, đương quy, khởi tử mỗi vị 12g cộng với 24g sinh địa, 6g xuyên luyện tử.
+ Trị đau mỏi lưng gối, di tinh huyết trắng nhiều
Bài thuốc này đòi hỏi khá nhiều vị thuốc, bao gồm: sơn dược sao vàng, quy bản sao vàng, thỏ ty tử, khởi tử, lộc giao sao vàng, sơn thù nhục mỗi loại 160g, thục địa 320g, ngưu tất 120g, trộn với mật nặn thành viên tễ. Mỗi lần bạn uống 12 đến 16g, 2 – 3 lần/ngày, bệnh tình sẽ được cải thiện.
+ Trị cườm mắt tuổi già, thủy tinh thể đục
Bạn hãy sắc chung các vị thuốc sau cùng nước: cúc hoa 20g, khởi tử 20g, nhục thung dung 12g, ba kích thiên 8g.
+ Trị chứng vô sinh và suy yếu sinh dục ở nam giới
Mỗi tối, trước khi đi ngủ nhai 15g khởi tử trong vòng 1 tháng. Khi tinh dịch trở lại bình thường thì dùng thêm 1 tháng nữa. Trong quá trình dùng thuốc cần phải kiêng sinh hoạt vợ chồng.
+ Trị dạ dày viêm teo mạn tính
Khởi tử đem rửa sạch, sao vàng, tán nhuyễn, đóng gói. Mỗi ngày bạn cần uống 20g thuốc, chia 2 lần dùng khi đói bụng và nhai uống. Không nên dùng chung với các loại thuốc điều trị khác.
+ Trị thận hư, tinh yếu, đau mỏi thắt lưng
Dùng bột khởi tử và hoàng tinh luyện mật thành viên. Mỗi lần dùng 12g với nước nóng, ngày uống 2 lần.
+ Trị can hư sinh ra bệnh ở mắt, ra gió chảy nước mắt
Đem khởi tử đi ngâm rượu từ 3 đến 7 ngày, Mỗi lần uống 1 đến 2 muỗng, ngày 2 lần bệnh tình sẽ biến chuyển.
Mặc dù đem lại tác dụng rất tốt cho sức khỏe nhưng loại quả này thật sự không hợp với phụ nữ mang thai hoặc đang cho con bú, người bị sốt hoặc cảm lạnh, bệnh nhân bị tiêu chảy hoặc chướng bụng. Tốt nhất bạn nên dùng trước 1 đến 2 hạt xem có hợp với cơ thể không. Đặc biệt không nên lạm dụng vị thuốc này và nên tham khảo ý kiến thầy thuốc trước khi dùng.