Với hàm lượng vitamin C rất cao cùng hàng loạt công dụng tốt cho sức khỏe như: cầm máu, chữa mụn nhọt, di tinh, đái són, phụ nữ bị khí hư, bạch đới,.. kim anh được giới y học đánh giá rất cao. Đặc biệt, gần như tất cả các bộ phận của cây đều có thể dùng làm thuốc chữa bệnh, bao gồm: hoa, lá, quả giả, rễ.
Cây kim anh là gì?
Tên khoa học/Tên khác
Kim anh còn có tên gọi khác là thích lê tử, đường lê tử. Tên khoa học của loài cây này là Rosa laevigata Michx, thuộc họ hoa hồng Rosaceae.
Tên của loài cây này xuất phát từ chính hình dạng của phần quả giả. Theo từ Hán Việt, kim là vàng, anh là chén. Vì quả giả có hình cái chén màu vàng nên cái tên kim anh được ra đời từ đó.
Mô tả cây
Cây kim anh có phần thân mềm, chiều dài có thể lên tới 10m, đường kính của thân ước chừng 2 cm. Loài cây này không sống đơn lẻ mà phát triển thành bụi, xen lẫn các loại cây khác như sim, tre. Quan sát kĩ, bạn sẽ thấy phần thân và cành của cây có gai mọc cúi xuống tương tự như cây hoa hồng. Không chỉ có phần thân dài, kim anh còn có phần cành dài từ 2 – 3 m. Lá cây bao gồm lá kèm và 3 lá chét hình trứng, mép răng cưa, đầu nhọn.
Hoa của loài cây này thường nở vào mùa xuân, tầm cuối tháng 2 đầu tháng 3. Hoa màu trắng, nở đơn, đường kính từ 5 – 8 cm, nhị vàng, tầm đến mùa thu (vào tháng 8, 9, 10) thì quả sẽ chín.
Quả kim anh có góc, màu nâu vàng nhạt, cứng và nhiều lông tơ, khi chín quả chuyển sang đỏ. Vị của quả ngọt đi kèm với chát.
Cây kim anh phân bố ở đâu?
Cây kim anh hiện nay có mặt tại rất nhiều tỉnh thành miền núi, giáp ranh với Trung Quốc như: Lạng Sơn, Cao Bằng. Tại Trung Hoa, loại cây này có mặt ở khắp mọi nơi: từ Quảng Đông, Quảng Tây cho tới Hồ Nam, Hồ Bắc,.. Vì cây có gai và mọc thành bụi nên người dân thường trồng làm hàng rào.
Để nhân giống cây, người ta thường sử dụng cây con có sẵn hay dâm cành. Hiện nay, biện pháp dùng hạt vẫn chưa được áp dụng.
Thành phần hóa học
Cùi quả kim anh có hàm lượng vitamin C rất lớn. Ngoài ra bạn có thể tìm thấy axit xitric, axit malic, tannin, saponozit, đường glucoza trong loại quả này. Riêng phần hạt có chất glucozit độc, bạn cần loại bỏ khi dùng.
Cách thu hái chế biến
Để tránh gai đâm vào tay, khi thu hoạch, người nông dân sẽ đeo găng hoặc buộc giẻ vào tay để thu hái. Ngoài ra, các bộ phận khác của cơ thể như tay, chân cũng cần được bảo hộ kĩ càng bằng quần áo dài tay, giầy đế bệt. Thông thường năng suất hái quả của một người sẽ rơi vào khoảng 5 đến 10kg. Sau khi thu hái về, người dân sẽ đem đi phơi khô, tiếp đến cho vào thùng, đảo đến để phần gai rụng hết. Sau đó, quả sẽ được đem bổ dọc, bỏ hạt (thực chất là quả thực) rồi phơi khô tiếp.
Ngoài phần quả giả kể trên, người dân còn dùng rễ, vỏ, hoa lá cây kim anh để làm thuốc, nhưng so với quả giả thì tác dụng của chúng sẽ kém hơn đôi phần.
Công dụng của cây kim anh
Trong Tây Y, quả kim anh được đánh giá cao vì chứa rất nhiều vitamin C. Để tiện cho việc sử dụng, người ta sẽ chế biến loại quả này thành mứt, vị chua ngọt chát. Tác dụng của phần quả giả này là cầm máu, làm thuốc bổ, chữa các bệnh về thần kinh. Ngoài làm mứt thì quả kim anh còn được chế biến thành xiro và bột.
Trông Đông y, đặc tính của quả kim anh là chua chát, tính bình nên có hiệu quả cao trong việc chữa di tinh, đái són, tiểu tiện nhiều lần và một số bệnh phụ hoa phụ nữ (khí hư, bạch đới,..). Cách dùng đơn giản nhất là dạng bột hặc cao mềm, mỗi ngày chỉ cần dùng với liều lượng 6 đến 12g là đủ.
Ngoài phần quả giả, lá kim anh cũng có tác dụng rất tốt, khi kết hợp riêng với muối thì có thể chữa mụn nhọt, khi kết hợp với muối và lá dâu tằm thì có thể cầm máu.
Cách dùng cây kim anh
Trong Đông y, tùy theo mục đích sử dụng mà người ta sẽ có cách bào chế khác nhau:
+ Thuốc chữa dị mộng tinh, phụ nữ khí hư, bạch đời: Thầy thuốc sẽ lấy quả giả kim anh (tức phần cùi ở ngoài quả thực) và khiếm thực với liều lượng tương đương nhau. Sau dó, đem 2 loại thuốc này đi tán nhỏ, vo viên lại bằng hạt ngô, ngày dùng từ 10 cho đến 20 viên. Theo tên dân gian, loại thuốc này được gọi là thủy lục nhị tiên đơn vì dùng một loại thuốc mọc dưới nước, một loại thuốc mọc trên cạn để kết hợp với nhau.
+ Thuốc chữa lị lâu ngày: Các nguyên liệu để làm thuốc gồm anh túc xác và cây kim anh (bao gồm quả giả, hoa, lá). Tất cả đem tán nhỏ, nén thành viên tròn bằng hạt ngô, dùng chung với nước sắc vỏ quýt. Để đạt hiệu quả, mỗi ngày bệnh nhân cần dùng 7 viên thuốc.
+ Thuốc chữa dị mông hoạt tinh, đau lưng mỏi gối: Bạn cần dùng 20g quả giả kim anh, 16g củ sung, 16g cẩu tích, trộn chung rồi sắc lên uống. Mỗi liệu trình sẽ kéo dài 10 ngày, tùy theo tình trạng bệnh mà số lượng liệu trình sẽ khác nhau.
+ Thuốc chữa suy nhược thần kinh, viêm ruột: Bạn cần chuẩn bị các vị thuốc sau: 500g quả giả kim anh, 250g ba kích thái mỏng, sao vàng, tán nhỏ và 50g tua sen. Nấu chung các vị thuốc trong 3 lít nước đến khi còn 1 lít nước. Lưu ý do vị thuốc kim anh và ba kích đã tán nhỏ nên cần cho vào túi lọc để tránh cặn vào thuốc.
Tiếp đến, bạn cần sắc thuốc lần hai. Lần này bạn bỏ 2 lít nước vào đun đến khi còn nửa lít. Sau đó, bạn trộn chung nước đun lần 1 và lần 2 vào với nhau, thêm đường, đun đến khi còn 1 lít.
+ Thuốc chữa tiểu són, tiểu rắt: Bạn cần chuẩn bị 10g quả giả kim anh, 10g tang phiêu tiêu, 10g tua sen, 12g sơn dược. Các vị thuốc này đem phơi khô, đổ 400 ml vào sắc chung, đun liu riu lửa đến khi còn 100 ml. Để khỏi bệnh, bạn cần uống trong 3 đến 5 ngày, mỗi ngày dùng 2 lần.
+ Thuốc bổ huyết và ích tinh khí: Bạn cần chuẩn bị 160g quả giả kim anh, 80g sa nhân. Tất cả đem đi phơi khô, tán nhỏ, dùng mật viên lại thành viên tễ to bằng hạt ngô. Khi dùng, bạn cần uống với rượu nóng. Lưu ý mỗi lần cần uống 50 viên và dùng khi đói.
+ Thuốc chữa ra mồ hôi trộm, chân tay tê mỏi: Bạn cần chuẩn bị 184g cao quả giả kim anh, 180g hoàng bá, 180g khiếm thực, 120g sa sâm nam, 120g sơn dược. Ngoài ra các vị thuốc như hạt sen, tỏa dương, táo nhân, mạch môn, hên tu, tri mẫu, long cốt, mẫu lệ, mỗi thứ cần 75g. Tất cả đem đi phơi khô, tán bột, nén thành viên tễ. Muốn điều trị bệnh, người bệnh nên dùng 6g thuốc mỗi ngày. 10 ngày được tính là 1 liệu trình, số liệu trình điều trị còn tùy thuộc vào tình trạng bệnh.
+ Thuốc trị sa tử cung, sa trực tràng: Bạn đem 20g kim anh tử sắc chung với 6g ngũ vị tử, uống liên tục thuốc sẽ cho kết quả tốt.
Tất nhiên, so với thuốc Tây y thì các bài thuốc kể trên cho hiệu quả chậm hơn. Bù lại, nó hoàn toàn an toàn với sức khỏe, không để lại tác dụng phụ.