Sử quân tử thường được nhiều gia đình trồng làm cây cảnh vì có hoa rất đẹp. Tuy nhiên, đây cũng là vị thuốc gần gũi trong cuộc sống hàng ngày khi có thể đem lại hiệu quả cao trong việc trị giun sán, cam tích, tiêu chảy, ăn kém,..
Cây sử quân tử là gì ?
Tên khoa học/ tên khác
Loài cây này có một số tên gọi khác như quản giun, sứ quân tử, quả nấc. Thuộc họ Bàng Combretaceae, sử quân tử có tên khoa học là Quisqualis indica L.
Sử quân tử có thể hiểu theo nghĩa đen là hạt của ông tướng quân. Ngày xưa có 1 vị sứ quân chuyên dùng vị thuốc này để chữa bệnh cho trẻ em trong vùng. Ghi nhớ công ơn của ông, người dân đã đặt tên cho cây như vậy.
Quả chín đem phơi hoặc sấy khô sẽ được dùng làm thuốc.
Mô tả cây
Loài cây này thuộc dạng dây leo, chuyên mọc dựa vào cây khác hoặc bám vào hàng rào. Lá cây mọc đối xứng với nhau, là lá đơn, hình bầu dục dài với đáy tròn đầu nhọn. Mép lá nguyên, không có răng cưa. Chiều dài thường gấp đôi chiều rộng, phần cuống khá ngắn. Hoa có hình ống, thay đổi màu theo từng giai đoạn, khi nhỏ màu trắng, dần dần theo thời gian chuyển sang sắc hồng và đỏ, chiều dài kịch kim là 10cm. Hoa mọc theo chùm ở đầu cành hoặc kẽ lá. Quả khô, hình bầu dục nhọn, phía ngoài là 5 đường sống chạy dọc, trong chứa duy nhất một hạt dài.
Mọc chủ yếu ở đâu?
Loài hoa này phát triển rất rộng rãi, tập trung nhiều nhất ở miền Bắc và miền Trung. Vì hình dáng cây khá đẹp nên nhiều gia đình thường có xu hướng trồng làm cảnh. Tuy nhiên, tại khu vực thành phố, cây gần như không kết quả.
Hiện nay, cây được trồng qua hình thức gieo hạt. Thời gian gieo thích hợp nhất là vào mùa xuân từ tháng 2 cho đến tháng 3 hoặc mùa thu. Để hạt nảy mầm, bạn cần ngâm trước với nước nóng 45 độ trong vòng 1 ngày. Chỉ khoảng 35 đến 40 ngày thì hạt sẽ nảy mầm. Đợi đến khi cây cao khoảng 15 đến 20cm là bạn có thể đánh đi trồng vào nơi mình mong muốn.
Ngoài ra, bạn cũng có thể nhân giống bằng cành. Hãy chọn cành to khỏe, mập mạp, cắt khúc từ 25 đến 30cm, đem cắm nghiêng trên mặt đất, đầu nhọn nhô lên trên. Chỉ khoảng 10 ngày cành sẽ bắt đầu nảy mầm. Thời điểm tiến hành tốt nhất là vào mùa xuân, khi thời tiết ấm áp. Với phương pháp này sau 2 năm bạn đã có thể thu hoạch.
Sử quân tử chỉ cần trồng một lần là sẽ cho thu hoạch cả đời. Với một khóm bạn có thể thu hái được từ 5 đến 15 kg quả. Sản lượng thu hoạch sẽ tăng dần sau mỗi năm.
Thành phần hóa học
Thành phần trong sử quân tử bao gồm: 21 đến 22% chất dầu, chất gôm, các chất hữu cơ, kali sunfat, chất đường 19 – 20% axit hữu cơ. Chất dầu béo có màu xanh lục nhạt, mùi nhựa, sền sệt.
Thu hái chế biến
Loài cây này trổ bông từ tháng 4 đến tháng 7, vào tháng 8 cây sẽ kết trái. Đợi đến khi quả chín, bạn trẩy về phơi hoặc sấy khô. Thường thường người ta sẽ để cả quả để dễ bảo quản. Khi dùng, người ta mang quả ra, đập để tách lấy nhân.
Tại một số nơi, hoa và rễ cũng được dùng làm thuốc.
Công dụng của cây sử quân tử
Sử quân tử có vị ngọt, tính ôn, đặc biệt là không độc. Có thể kể đến một số tác dụng nổi bật của thuốc như: chữa tả lỵ, khắc phục chứng tiểu tiện đục, sát trùng, tẩy giun đũa, trị đau nhức răng,…
Cách dùng sử quân tử
+ Bài thuốc tẩy giun đũa
Để tẩy giun bạn cần dùng nhân của quả sử quân tử. Liều lượng sử dụng đối với trẻ em là 3 đến 5 nhân, với người lớn là 10 nhân. Sau khi uống thuốc xong 3 giờ bạn cần dùng thêm 1 liều thuốc tẩy. Bên cạnh việc dùng riêng, để đạt hiệu quả nhanh và mạnh hơn bạn có thể kết hợp cùng hạt cau và đại hoàng.
+ Thuốc cam giun tốt cho tiêu hóa, thích hợp với trẻ còi cọc, kém ăn, vàng da, miệng chảy dãi
Đem sử quân tử đi sao, đến khi vàng thơm, giòn thì nhấc ra, để nguội và tán nhỏ. Lấy thóc ngâm đã nảy mầm liều lượng bằng ½ đi sao vàng, tán nhuyễn. Trộn đều 2 thứ ấy với nhau, sấy khô, có thể thêm đường tạo bánh cho dễ dùng. Cho trẻ dùng từ 1 đến 2 muỗng cà phê 1 ngày, nên hòa vào nước cháo hay mật ong cho dễ ăn. Vị thuốc thơm ngon nên trẻ rất thích ăn. Đừng cho trẻ dùng quá nhiều vì dễ bị nấc.
+ Trị chứng đau nhức răng
Đem 10 quả sử quân tử đi đập nát, thêm 1 bát nước đun sôi vào, tiếp tục giữ nhiệt độ sôi trong vòng 15 phút. Ngậm nước này, có thể vừa nuốt vừa ngậm, cơn đau sẽ giảm.
+ Trị chứng hư thũng, mặt chân sưng phù
Dùng 40g sử quân tử bỏ vỏ, lấy nhân, thêm mật vào nướng lên hoặc sao vàng thơm. Sau đó đem thuốc đi tán bột, mỗi ngày dùng 4g thuốc, chiêu thuốc bằng nước cơm hoặc nước cháo.
+ Thuốc cam thảo nghè
Lấy 3g sử quân từ sao vàng, 5g bạch chỉ, 2g hoàng cầm, trộn chung, tán bột. Mỗi ngày uống từ 1 đến 5 thìa cà phê, ngày chia 3 lần uống.
+ Thuốc trị giun, cam tích
Bạn có thể áp dụng 1 trong các bài thuốc sau:
Bài thuốc 1: Tán bột hậu phác, sử quân tử, trần bì, xuyên khung, mỗi vị 0,4g, nặn thành viên tễ, dùng nước gạo lâu năm để chiêu thuốc.
Bài thuốc 2: Đem đại hoàng, tân lang, sử quân tử, vỏ rễ thạch tựu đi tán nhỏ, nặn thành viên tễ. Nên dùng chung với nước luộc thịt lợn hoặc thịt gà (loãng).
Bài thuốc 3: Dùng 10 nhân quả sử quân tử, 4 quả khổ luyện tử, cam thảo, bạch vô quyển mỗi vị 0,4g, tán nguyễn. Mỗi lần dùng 4g bột là đủ.
Bài thuốc 4: Tán bột nhân sử quân tử, dùng thuốc khi đói vào lúc canh 5 với nước cơm.
Bài thuốc 5: Tán bột 20g nhân mộc miết tử, 12g sử quân tử, nhồi vào quả trứng gà (thực vật), đem đi chưng chín và dùng khi bụng đói.
+ Thuốc trị trùng nha đông thống
Mang quả này đi sắc lấy nước, ngậm mỗi ngày.
+ Trị chứng lở ngứa trên mặt
Ngâm nhân sử quân tử trong dầu thơm từ 3 đến 5 ngày. Lấy dầu đã ngâm uống trước khi đi ngủ.
+ Trị chứng đầy bụng, bú kém, ăn kém, tiêu chảy ở trẻ nhỏ
Sắc uống tất cả các vị thuốc sau: Sử quân tử 12g, trần bì 6g, cam thảo 4g, kha tử 12g, hậu phác 8g.
+ Trị chứng tỳ hư, cam tích thường gặp ở trẻ
Tán bột tất cả các vị thuốc sau: 20g sử quân tử, 20g nhục đậu khấu, 400g thần khúc, 20 trái tân lang, 20g mạch nha, 400g hoàng liên, 80g mộc hương. Sau đó bạn dùng bột thu được nặn thành viên tễ. Mỗi lần uống 4g thuốc với nước ấm, ngày 2 lần.
+ Bài thuốc trị sán, giun kim, táo bón
Bạn cần chuẩn bị những vị thuốc sau: 8g sử quân tử nhục, 8g đại hoàng, 16g tân lang, 8g đại hoàng, 16g thạch lựu. Đem các vị thuốc trên đi tán bột, cho vào lọ kín, để nơi thoáng mát. Mỗi lần cho trẻ uống 12g, có thể tinh chỉnh liều lượng tùy theo độ tuổi.
+ Chấm dứt cơn đau quặn tại bụng trên, trị giun chui ống mật
Dùng 12g sử quân tử, 12g chỉ xác, 4g ô mai, 12g tân lang, 12g khổ luyện bì, 8g quảng mộc hương, mang đi sắc trong nồi đất, chắt lấy nước uống.
+ Thuốc trị giun
Sao vàng quân tử nhục, ăn đều đặn trong 3 ngày, liều lượng sử dụng của người lớn là 10 – 20 quả/lần, trẻ em 1,5 quả . Nên ăn trước khi đi ngủ, 1 ngày ăn không quá 20 quả.
Bạn không nên dùng vị thuốc này song song với trà nóng, thức ăn nóng để tránh tiêu cảy, nôn mửa, chóng mặt. Những bệnh nhân có tỳ vị hư hàn không nên dùng nhiều thuốc. Đặc biệt người không có trùng tích không được dùng.